Ապագա ունի՞ Բաքու-Անկարա-Իսլամաբադ ալյանսը

Բաքվում հանդիպել են Ադրբեջանի, Թուրքիայի ու Պակիստանի ԱԳ նախարարներ Էլմար Մամեդյարովը, Մևլութ Չավուշօղլուն, Խավաջ Մուհամեդ Ասիֆը: Այդ ձևաչափով` առաջին անգամ: Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի տեղեկատվությամբ` «կայացել են արդյունավետ խորհրդակցություններ տնտեսական ու առևտրական կապերի զարգացման, տարածաշրջանի անվտանգությունն ու կայունությունը վտանգող կոնֆլիկտների շուրջ»: Բացի այդ` քննարկվել են ահաբեկչության դեմ պայքարի հարցեր: Հանդիպման արդյունքով ընդունվել է Բաքվի հռչակագիրը: Ադրբեջանում նորից են սկսել խոսել Անկարա-Բաքու-Իսլամաբադ ալյանսի մասին: Դեռ 2004-ին Ադրբեջանում շատերն էին առաջարկում ռազմական ալյանս ստեղծել Թուրքիայի ու Պակիստանի հետ, որ «կարող է դիմակայել արդեն գոյություն ունեցող Ռուսաստան, Հայաստան, Իրան ռազմական միավորմանը»: Եթե մի քիչ փորփրենք, կպարզվի, որ…

Պակիստանը մինչև 1947-ը Հնդկաստանի անգլիական գաղութների շարքում էր: Այդ գաղութում բազմաթիվ ժողովուրդներ կային, նրանց կարելի է բաժանել երկու մասի` ինդուսների` բնիկների, ու մուսուլմանների` Հնդկաստանը 12-13-րդ դարերում նվաճած պարսիկների ժառանգների: Ինդուսները կենտրոնացած էին հիմնականում ներկա Հնդկաստանի տարածքում, իսկ մուսուլմանները` Պակիստանին անցած հողերում: Պանթուրքիզմի ու պանիսլամիզմի գաղափարներով ոգևորված Օսմանյան կայսրությունը իր ներկայությունն այդ շրջանում ուրվագծեց հիմնականում Աֆղանստանում` 1908-ին երիտթուրքերի հեղափոխությունից հետո: Հայտնվեցին «երիտաֆղաններ», որ սերտ կապեր ունեին «երիտբուխարցիների» ու «երիտխիվինացիների» հետ Ռուսական կայսրության տարածքում: Այդ ժամանակ տարածաշրջանում երկրի հյուսիսում թուրքական էթնոսի` ուզբեկների, թուրքմենների և թուրքական ծագմամբ փոքրաթիվ ազգությունների` ղզլբաշների, աֆշարների, չարայմակների շրջանում պանթուրքիստական տրամադրությունների ու գաղափարների աճ կար: 1919-ին, երբ Օսմանյան կայսրությունը, որի սուլթանը համարվում էր բոլոր ուղղափառների տիրակալ, Առաջին աշխարհամարտից հետո հայտնվեց անհետացման եզրին, Բրիտանական Հնդկաստանի մուսուլմանները քաղաքացիական անհնազանդության արշավ սկսեցին: Զինվորներն ու սպաները փորձում էին Աֆղանստանի ու Պարսկաստանի միջով հասնել Օսմանյան կայսրություն` սուլթանին պաշտպանելու: Թուրքիայում դա մինչև հիմա հիշում են: 1947-ին Պակիստանն անկախություն ստացավ և Անկարան առաջիններից մեկը դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատեց նրա հետ: Երկրի հիմնադիր Ալի Ջինան բացահայտ հիանում էր Աթաթուրքով ու խոստանում նրա սկզբունքներով պետություն կառուցել: Այդ ժամանակներից Պակիստանն ու Թուրքիան կողք կողքի են, անդամակցում էին հակախորհրդային ՍԵՆՏՕ դաշինքին ու աջակցում էին միմյանց հետագա բարդ, երբեմն էլ դրամատիկ իրադարձություններում:

Թուրքիայում «Արդարություն ու զարգացում» կուսակցության իշխանության գալուց հետո Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը իբրև վարչապետ ու նախագահ այցելում էր Իսլամաբադ: Անկարան իր տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական վերելքի պահին Պակիստանում փափուկ ուժ էր օգտագործում: Անկարա-Իսլամաբադ ալյանսը պատմականորեն բնական է թվում, թեպետ ներկա պայմաններում Թուրքիան հազիվ թե ի վիճակի է Պակիստանին արդյունավետ օգնություն ցույց տալ իր աշխարհաքաղաքական խնդիրների լուծման մեջ: Ադրբեջանի մասնակցությունը, որ ընդհանուր սահման չունի ոչ Թուրքիայի, ոչ Պակիստանի հետ, ալյանսում ինքնատիպ է դառնում: 2012-ի գարնանը Պակիստանի Սենատի փոխնախագահ Միր Ջան Ջամալին Բաքվում առաջարկում էր Ադրբեջանին համատեղ ռազմական դաշինք ստեղծել: Նրա խոսքով` միջուկային զենք ունեցող Իսլամաբադի հետ Բաքվի դաշինքը «կդառնա բոլոր մուսուլմանական երկրների ռազմական ալյանսի հիմք»: Պակիստանը չի ճանաչել Հայաստանի անկախությունը և աջակցում է ադրբեջանական դիրքորոշմանը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում: Բաքուն էլ Հնդկաստանի հետ Քաշմիրի շուրջ վեճում պաշտպանում է Իսլամաբադին: Բաքուն փորձում է ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակից իր համար օգուտ «քամել»: Մի կողմից` սիրիական հարցում Թուրքիայի ու Իրանի հետ ալյանսում Ռուսաստանն է: Մյուս կողմից` Պակիստանն ու Հնդկաստանը Շանհայի համագործակցության կազմակերպության լիիրավ անդամներ են, թեպետ այդ երկրների միջև Քաշմիրի պատճառով սուր տարաձայնություններ կան: Երրորդ կողմից` սերտ դաշինք կա Չինաստանի ու Պակիստանի միջև: Այդ ալյանսները որոշարկում են Ադրբեջանի գործողությունների ուղղությունները տարածաշրջանում տարբեր եռանկյունների մակարդակով, որոնց ամեն անկյունը ինչ-որ մեկը ծածկում է: Բաքվում իր թուրք ու պակիստանցի գործընկերների հետ հանդիպումից հետո Ադրեջանի ԱԳ նախարարը հայտարարեց ապագա համագործակցության «ճանապարհային քարտեզի» մասին` տնտեսական ու առևտրական կապերի զարգացմամբ: Պակիստանին առաջարկվում է օգտագործել Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հնարավորությունները այդ ոլորտներում` նկատի ունենալով վերջերս շահագործման հանձնված Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին: Սակայն լոգիստիկան հուշում է այդ նախագծին Իրանի միացման անհրաժեշտությունը և հայտնվում են բազում «բայց»-եր:

Վերջերս գերմանական Tagesspiegel-ը, վերլուծելով Բաքվի ու Անկարայի ձգտումները` իրենց աշխարհաքաղաքական ծրագրերը կոծկել չինական «Մետաքսի նոր ճանապարհ» նախագծով, հայտարարեց, որ դա տեսանելի ապագայում ռեալ չէ Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ-ի հակաիրանական քաղաքականության պատճառով: Թերթը կարծում է, որ չնայած ԱՄՆ-ի ու Թուրքիայի խնդրահարույց փոխհարաբերություններին, Անկարան «դուրս չի գա ԱՄՆ-ի ազդեցության գոտուց», իսկ Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին կմնա «միայն թուրքական «նոր Մետաքսի ճանապարհ»` Ռուսաստանի ու Իրանի շրջանցումով»: Դա արդեն վաղուց հասկացել են Չինաստանում, որ «ղեկավարվում է շահույթի գործնական շահերով` բացելով երկաթուղային հաղորդակցություն Արևմտյան Եվրոպայի հետ Ղազախստանի ու Ռուսաստանի միջոցով»: Պեկինի համար դա ունի պատմական ու աշխարհաքաղաքական նախադրյալ` ուղղակի կապված թուրքական գործոնի հետ: Պակիստանի ԱԳ նախարարը Բաքվում մի շարքի վրա շարեց իրավիճակի կարգավորումը Քաշմիրում, Կիպրոսի հյուսիսում ու Լեռնային Ղարաբաղում: Եթե քարտեզին նայեք, Քաշմիրը, Հյուսիսային Կիպրոսը Անկարա-Բաքու-Իսլամաբադ եռանկյան կողմնային ուղղություններն են: Թերևս ալյանսը դադար վերցնի: ԱԳ նախարարների հաջորդ հանդիպումը նախատեսված է 2018-ին, քննարկվելու են նախագահների հանդիպման հարցերը: Բայց մինչ այդ Մերձավոր Արևելքում ու Անդրկովկասում լուրջ փոփոխություններ կլինեն:
Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ, REGNUM

Հ.Գ. Իրադարձային դաշինքներ տարածաշրջանում հեշտությամբ կազմվում ու խնդրի լուծումից հետո անհետանում են: Հարց է, թե ինչ չհայտարարված խնդիր ունի Բաքու-Անկարա-Իսլամաբադ ալյանսը: Բացի երեք երկրներից` ում շահերից է բխում և ում շահերին է հարվածում տարածաշրջանում ու տարածաշրջանից դուրս: Հայաստանը չճանաչող երեք երկրների ալյանսը, իհարկե, առանձնապես հաճելի միավորում չէ, բայց մինչև նախագահների հանդիպում ու ալյանսի նպատակների հստակեցում, իսկապես, բազում այլ իրադարձություններ կլինեն:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ